ژیوار یکی از سکونت‌گاه‌های پراهمیت هورامان تخت است که در دامنۀ جنوبی کوهستان کۆساڵان قرار گرفته و هم‌اکنون یکی از پرجمعیت‌ترین روستاهای منطقه به شمار می‌رود. در تقسیمات سیاسی و رسمی کشور ایران، روستای ژیوار در شهرستان سروآباد، شهر هورامان تخت و دهستان شالیار قرار گرفته است. مختصات جغرافیایی آن عبارت است از طول 46.3274، عرض 35.2395 و ارتفاع 1060 متر از سطح دریا.[1] حدود 380 خانوار و نزدیک به 1800 نفر در این روستای بزرگ می‌زیند و تعداد قابل توجه دیگری از مردم روستا، پس از مهاجرت در شهرهای مریوان، کانی‌دینار، سروآباد، تهران و نیز در نقاطی دیگر از نواحی هم‌جوار زندگی می‌کنند.

نام ژیوار یکی از اسم‌های زیبای کردی هورامی است. اگر چه معنی آن به درستی معلوم نیست، اما مشخص است که به مفهوم زیستن و جایگاه زندگی کردن نزدیک است.[2] برخی ژیوار را متشکل از دو بخش ژی و وار دانسته‌اند که به ترتیب به معنی زندگی و محل هستند.[3]

به دلیل قرار گرفتن روستا در دره‌مانندی از دامنۀ کۆساڵان، بافت معماری روستا پلکانی است و همین مسأله، به ویژه بافت تاریخی محلۀ قدیمی‌تر آن، یعنی قوله‌و میرا،[4] روستا را به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری هورامان تبدیل کرده که به ثبت ملی نیز رسیده است. روستا از چند محله و بخش به نام‌های قوله‌و میرا، قۆرته‌مله، هه‌ممار، نسار، بننه‌گا، که‌ڕاوا، سه‌روو حه‌وزی و مله‌کۆ تشکیل شده است. این محله‌ها قدمت تاریخی متفاوتی دارند و معمولاً در هر یک از آن‌ها، غالبیت جمعیت با برخی از خاندان‌های روستاست.

بافت معماری و منظر فرهنگی و تاریخی روستا در نوع خود جالب است. محله‌ها در عین پیوسته بودن، پراکنده هستند، به گونه‌ای که تمام روستا و محله‌های آن در قاب یک عکس نمی‌گنجند و تنها از طریق تصویربرداری هوایی است که می‌توان تمام روستا را در یک عکس جا داد. محلۀ مله‌کۆ که به لحاظ سیاسی در دورۀ اسکندر سلطان هورامی اهمیت داشته و مرکز حکمرانی او بوده، ورودی روستاست. این محله در دوره‌ای از تاریخ ژیوار خالی از سکنه شده، اما چندین سال است که به دلیل افزایش جمعیت و رشد بافت روستا، دوباره مورد استفادۀ اهالی ژیوار قرار گرفته است. مسجد تاریخی این محله در دورۀ خالی شدن آن از سکنه تخریب شده و اکنون تنها پاره‌ای ویرانه و زمین آن بر جای مانده است.

ژیوار به دلیل قرار گرفتن در پایین‌دست کۆساڵان و نزدیکی به رود مهم سیروان، به نسبت اکثر نواحی هورامان، منطقه‌ای گرمسیری به حساب می‌آید و آب‌وهوای آن در فصل تابستان، گرم و خشک است. این مسأله باعث شده تا زندگی نیمه‌کوچ‌روانه و ییلاق‌نشینی در این روستا برقرار بوده و هنوز ادامه داشته باشد.[5] فصل بهار در این منطقه زودتر از دیگر نواحی فرا می‌رسد و قبل از نوروز، در عمل روستا و نواحی پایین‌دست‌تر آن سرسبز خواهد شد. این موضوع یکی از ویژگی‌های جذاب روستا از حیث گردشگری بهاره است، به گونه‌ای که باعث می‌شود در بازۀ زمانی نوروز، مسافران زیادی به این منطقه بروند و به ویژه، ژیواری‌های مهاجر برای گذراندن تعطیلات به روستا بازگردند و از طبیعت دل‌نواز آن لذت ببرند. در نتیجۀ این مسأله، جمعیت روستا در تعطیلات نوروزی به صورت چشم‌گیری افزایش می‌یابد و بعضاً دو برابر می‌شود.

یکی دیگر از دلایل گرم بودن نسبی هوای ژیوار، قرار گرفتن آن در دره‌واره‌ای بزرگ در میان دو کوهستان کۆساڵان ـ که روستا در دامنۀ آن قرار دارد ـ و کوه روبه‌روییِ ته‌ختی سانی است. دو روستای همسایۀ ژیوار به نام‌های سلێن و بڵبه‌ر هم در این دره‌واره قرار گرفته‌اند و آب‌وهوای آن‌ها نیز گرم و خشک به حساب می‌آید. این دره‌وارۀ بزرگ به گونه‌ای عمل می‌کند که هوا در آن محبوس شده و باعث گرم‌تر شدن آن در فصول تابش خورشید می‌شود. همین مسأله باعث شده تا بارش‌های جوی ژیوار و دو روستای هم‌جوار آن، غالباً به صورت باران باشد. در صورتی که برف نیز به این نقطه برسد، معمولاً در زمانی بسیار کوتاه‌تر نسبت به دیگر نواحی هورامان، ذوب می‌شود و در زمین فرو می‌رود.


[1]. محمودی، محمد، فرهنگ جغرافیایی هورامان، ص121

[2]. بر اساس یک روایت محلی، اصل ژیوار در ابتدا در ناحیه‌ای در جنب غربی موقعیت فعلی آن به نام هه‌وره قه‌ڵا بوده است. از نام این مکان چنان پیداست که آنان در اصل یهودی بوده‌اند. بعد از آن ـ احتمالاً پس از اسلام آوردن ـ به چه‌ککێنه سه‌رینه در پایین‌دست موقعیت فعلی روستا رفته‌اند. آنان پس از مدتی به بالاتر و مله‌کۆ کوچیده‌اند و نهایتاً به داخل روستا در تاشوو قه‌ممه‌را نقل مکان کرده‌اند. برخی به آنان سر زده و از آنان پرسیده‌اند که وضعیتتان چگونه است؟ این چند خانوار هم پاسخ داده‌اند که: ژیومێ، یعنی زندگی می‌کنیم. از آن پس اسم این مکان را ژیوار به معنی محل زندگی گذاشته‌اند (نقل روایت‌ها الزاماً به معنی درستی آنان نیست و بیشتر با هدف ثبت آنان به منظور بررسی پژوهشگران ذکر می‌شوند).

[3]. محمودی، محمد، فرهنگ جغرافیایی هورامان، ص121

[4]. علاوه بر قوله‌و میرا ـ به معنی قلۀ امیران ـ یک جای‌نام دیگر در داخل روستای ژیوار نیز به حاکمان محلی نسبت داده شده و آن هه‌یوانوو میرا است.

[5]. در ادامه ییلاق‌های ژیوار معرفی می‌شوند و دربارۀ زندگی نیمه‌کوچ‌روانۀ اهالی روستا صحبت خواهد شد.