از جمله ویژگیهای جالب منطقۀ هورامان آن است که نقطه به نقطۀ جغرافیای آن، اعم از کوهستان، دره، چشمه و نظایر آن، دارای نام است. یکی از دلایل اصلی این مسأله آن است که هورامان منطقهای کوهستانی با زمین قابل کشت کم است و مردم ناگزیر شدهاند از تمامی خاک و جغرافیای آن برای منظورهای مختلفِ کشاورزی، باغبانی، برداشت علوفه و دامداری استفاده کنند. در اینجا مجموعهای از جاینامهای ژیوار صرفاً ذکر میشوند. معرفی هر کدام از آنها و بیان کاربریاشان، خود پژوهشی جداگانه میطلبد و در این مجموعۀ جستارنوشتی نمیتوان به آن پرداخت.
توضیحْ آنکه هر کدام از ساختارهای جغرافیایی و کوهستانی در زبان کردی هورامی، اسمی جداگانه دارند که شامل تاق، ههرد، دۆڵه، دۆڵاو، مهڕە، مهره، ترۆم، وهزهن، دهره، کاوه، گهمه، ناوانه، سینه، قوڵاوه، گڵوێ، ملهگا، ملهگاڵه، نساره، کهممهر، زاخ، وڕ، بهن، کۆ، کهش، تهپۆڵکه، هاڵ، سهخت، تاش،[1]کهل، ئاوباره، شان، دڕک (بندرک)، قوله، قهڵا، واسۆگا، بهرز و یاڵ میشوند.
جاینامهای داخل روستا
قۆرتهمله، قولهو میرا، بهرهو پلێ، ههممار، نسار، ملهکۆ، سهروو حهوزی، ماتلا، دهربهن، بننهگا، باخچه، پیچه کۆیله، کهڕاوا، ههساروو بانه سوورا، کڕوو ئیمام ڕهببانی و سهروو پلهکانا.
غارها
مهڕا بهرزی، مهڕا عهودێ، مهڕه دوه بهرێ، مهڕوو ئاوێ، مهڕوو ههجێجی، بهرهو مهڕا، مهڕوو قهممهرلێ، مهڕوو میری، مهڕوو مهڵای، مهڕڵه جیکێ، مهڕوو حهمزهی، مهڕوو سیاوێ، مهڕوو ههممارا، مهڕه سوورێ، مهڕوو گاوا، مهڕه قووڵێ، مهڕڵێ قاڵاشا، مهڕوو مامالێ، مهڕوو هانهوێ، مهڕا عهواداڵانی، مهڕوو شوانا، مهڕه کوێ و مهڕوو مهشموولا.
درختگاهها[2] و درختهای خاص
مرۆ میرلهی، وهنهقهتارێ، مرۆ حهبیبی، مرۆ مسهفایا، مڕۆڵێ عهلی، ملهگاوهنێ، داروو سڕنێ، وهناو حهمهمچهی، وهنوو شا وهیسی، مرۆ حۆزلهی، مرۆ ڕهمهزانهی، وهنه قوته، وهنه شهخسی، مرۆ حهممهد سانی و مرۆ بابۆڵا.
چاههای برف[3]
بیروو شێخی، بیروو قاژا، بیروو قۆلاچا، بیروو ههورامیا، بیروو عهزه کهڕی و بیروو یاقوو فهڕڕاشا.
گورستانها
پیر قاسم، پیر سمێڵ، ملهکۆ، زیارهتوو فهقی و ڕهپانوو پادشای.
غرب ژیوار
نهیجڵه، ملهگا شههێدی، سهفا ههژاره، نسارهو بیجڵهی، سهرواخه، بنوومێ، ملهگا ڕووته، قوڵاوه ههورینێ، سهروو تهمووڵهی، سهروو مهڕوو سیاوێ، دۆڵوو میرشاسانا، ههژگه قوتیلێ، دۆڵوو گهلهخانا، دهرهو قهلتهونی و سهروو قهڵاتا.
جنوب
چهککێنه، دهره وهققه، سهروو چاڵا، دهرهو گوڵاوێ، گهرما، نساروو بالهی، چلکهوچیڵه، کاووو کهماڵا، کهممهروو پیری، گڵوهو پیر محهممهدی، زیارهته چهرمێ و ئاسانووخهرگاکوشی.
شرق
ملهگا بای شهماڵی، دۆڵه ڕێزینێ، هاڵوو شازێ، تاقڵێ، دهرهوکۆلاری، دهرهو سێوڵیێ، زهمینووسهفهرا، بناروو خهرمانی، لاره، دۆڵاووو بلچێ، دۆڵاووو کانی، ڕاو ههشهرای، بێڵۆ ههشهرێ، وهزهنوومورادی، دووگراڵ، بانی تهوڵ، وهزهنووهانه پهریانی، گڵوه تایلێ،[4]سهرتاقوو هانه پهریانی، دهره ههنجیرله، ڕاگا خووگان، دهرهو خیاڵیا، دهرهو خهرمانه قووڵهی، زهمینوو سێ عهزیزی، کاووو جهێڵی، سووراخڕا، وهرهتاو،[5]شکارتهگا، زهۆرێ، قوڵاووو شکارتهگای، سهربان، نسارهو خاتوونێ، چهمهیسهرین، چهمه، بناروو دۆڵێ، ملهگا سارگای، کووزه گهورێ، سهروو ههسارێ، بنوووهزێ، تهپوو ڕواسه وڵێ، بهرهو بهڕه کوچی، سهراساله، دهرزینگاڵێ، توختانوو کهماڵی و تهختهوشابانی.
نواحی شمالی ژیوار رو به کۆساڵان
محور اول: بهرهومهڕه کوێ، ڕهسنه درازێ، دهرهو قهڵێ، سهرووقهڵێ، گڵوهو مهڕوو مهشموولا، وهروهزهن، ڕهپانوو حهساریا، وهزهنوو مهجنوونهی، سهروو زهردی، سیاوه، دهرهو سیاوهی، کاوه درازێ و زهمینێ.
محور دوم: سهروو ئاسانێ، دهره قووڵه، بندرکوو قهممهرا، سهروو ئاشوێ، دۆڵوو مازیداری، کهننوو ههری، دۆڵوو پهپووی، کاوڵێ ههلچا، ههزارتۆ، دهرهقۆزلاوان، دۆڵوو زهگی، دهرهو زهۆرا، بنوو گڵوهی، ملهگا داری و خهرمانه چیا.
محور سوم: دهرهو بابا خودادای، ڕا وهشڵێ، توهن پهریجان، دهرهو بهرزی، دهرهو حهممهدکهریمی، کورهوشوانا، کاووو ئیبرایما، سهروو مهڕا بهرزی، سینهو نیمهڕۆی، کاوه ههژگینێ (کاوه شنگیلێ)، پهچهویۆسۆی، پالمگا، قهڵاتێ سمایلی، ملهگابهرزی، تاشوو ڕهحمان بهگی، کاوهگۆنینێ، قوڵاوه شڕێ، وهنهئاخچیا، شکارته، سینهو تهیری، دهرهو تاشی، خڕوو حهمه زهمانی، خڕوو ماداری، وهزهنوو ماداری، تاقوو ماداری، بنوو گڵوهی، هانهوێ، کاوووژهنێ، تاقوو ئهڵڵامورادی، دهرهو گوڵاویا، کۆگا سهلاحی، ههوار قهرهچی، براڵووجێ، کادانوو میرهی و کوره ئاڵاش.
کۆساڵان/ ییلاق هانهولاری
سهروو ڕاگا، ترۆموو ڕوهیدای، ترۆموو جۆڵای، بهرهگا چاڵێ، حهوزووشێخی، وڕوو کتا، بناروو مهقهڕڕی، پیرمهسوور، ملهگا شههێدی[6] و کارگه.
کۆساڵان/ محور ییلاق هانهولاری رو به ناحیۀ عهواڵان
دۆڵه وێڵهینێ، سهربڕێ، لاسوو ههسهلهی، دۆڵوو حهساری، گهمه لێڵێ، گهموو حهساری، گهموو ههیاسی، دۆڵوو ڕاگا ههسهرێ، تهوهنوومیری و بهرهو مهڕا عهواڵانی.
کۆساڵان/ محور ناحیۀ عهواڵان رو به ییلاق سهرنههاڵ تا ییلاق هانهولاری
نههاڵه گۆنینێ، ترۆموو ههشێ، پاژنگڵهو ئهسبی (یا ههستی)، وهره درازێ، ترۆمه دهره و قهڵاتێ.
کۆساڵان/ محور ییلاق سهرنههاڵ رو به ییلاق هانهو سهردی
نههاڵوو زهیدهی، ڕاگا سووره، سهرووگۆلاوا، هانهکلهو گاوا، بێشکێ شوانهی، لاسێ شێخ مهولانای، لاسه سۆتێ، چاڵاوی، کهممهروو شهوێ، دۆڵوو ڕاگا ههسهرێ.
کۆساڵان/ محور ناحیه ـ چشمۀ هانهو وسهینی رو به ییلاق مرۆدۆڵ
سهردۆڵوو وههارانهی، دۆڵوو خشهی، ڕوهو کاکهیا، کهڵوو مهحموودوو ئهلهی، گڵوهو پاڵنگی، ئاوهگۆز، زهمینووئهولێ و سهروووهزهنێ.
کۆساڵان/ ییلاق مرۆدۆڵ رو به باغستان خۆسمڵێ و نواحی اطراف آن
گڵوهو مێڵهوێ، جاسووسگا بهرزه، گۆڕوو کناچێ، پهچهو داری، پهچهو ئاسانا، تننه بهله، سهروو خڕی، بنجۆ، بهڕه کوچی، دهرزینگاڵێ،[7]ڕهتتێ، ڕووشێ، کورهو ئاجیاری، تهوهنوو نیمهی، بێڵۆ، تاقڵه تهشابیێ، گهمه پووشینێ، سهیقوڵاوان، دهربڵه، لووتوو ههبهشیێ، بووتوو گۆشکڵیێ، دهرهو بێڵۆی، ناوانه، کهله، تاقه ههژگینێ، گهرده گهورێ، دهگاگا و دهگا کۆنێ.
کۆساڵان/ ییلاق مرۆدۆڵ و اطراف آن
پهچه بۆڵینه، مهره، پهڵه سیاوه، تاشڵه سافێ، تاشوو شمشێرهی، درکوو شمشێرهی، ئاوهگۆز، کهڵوو ئهلهی، ههسارووڕۆحڵڵای، گڵوهو پاڵنگی، گڵوهو گاویتا، دۆڵه وهرگه، تاشوو واڵهمهنی، ئهحمهدا، چاڵه دیلانی، دهشتهکلێ، ڕوه ههورێ، ههیدهر کوشیا، کاوێ سهرینه، کاوێ وارینه، گڵوهو مێڵهوێ،[8]لا کاوێ، تهق تهقێڵێ، پهچهقووڵه، دۆڵوو مهڵای، گڵوه ئهسحاب، تاقوو ههرزانی، تاقوو فهرهنگیزێ، ڕاگا کهرهس، دۆڵوو کهیبابی، قوڵاووو چراخی، گڵوهو سهوزێ، قوڵاوه سوورێ، نههاڵه سوورێ، دۆڵوو ههنگا، پهچهگاو هێمنێ، سهرووکاوێ و قهوهتکهر.
کۆساڵان/ سایر نواحی غربی
دۆڵه گهورێ، بهرهو مهڕوو میری، وهروو هۆبهی، هۆبهگا[9] عهرهبا، دۆڵوو ئاوێ، بهناخوو بیارا، پسێ مهجهی، مڕۆڵه، زیارهتوو یهمهنێ، لاسه گهورێ، ملهگاوبنێ، ترۆموو بهگی، سهرکاو، کهل، کهله قووڵه، ههڵمه کوڕێ، سیاوه، پشتیره، پهچهو لالکێ، ئاڵفێ عهباس خانی، کهکهوه لاره، دۆڵاوه قووڵه، لا دۆڵاوی، ههوار قهڵاته، سهروو قابێ، گڵوه تاریکێ، پله سهختێ و کوولهماڕه.
[1]. معادل فارسی آن صخره است. در کردی هورامی، سنگها در ابعاد مختلف نامهای متفاوتی به خود میگیرند که از کوچک به بزرگ عبارتاند از: ڕێز، خڕ، پیچهکڵه، تهوهنی، تاش، تل و ترۆم.
[2]. این واژهْ ابداعی پژوهشگر برای اشاره به ناحیهای است که از یک گونۀ درختی، چندین عدد وجود دارند و نام خاصی بر آن نهاده شده است.
[3]. در مناطقی از کوهستان کۆساڵان که چشمههای آب وجود ندارد، علاوه بر یخچالهای طبیعی، از منابع برفی برخی چاهها و درزهای عمیق درون زمین که از آن با عنوان بیر به معنی چاه یاد میکنند، بهره میبرند.
[4]. در چند محل از کۆساڵان این نام وجود دارد.
[5]. در جغرافیای ژیوار سه نقطه به این اسم نامگذاری شدهاند.
[6]. در جنب غربی روستا نیز مکانی با این اسم وجود دارد.
[7]. این اسم نیز تکراری است.
[8]. این عنوان هم تکراری است.
[9]. بعضاً تلفظ درست آن را هۆگهبا میدانند.
ثبت دیدگاه دربارۀ یادداشت